DeSci là gì? Toàn tập về khoa học phi tập trung, ưu nhược điểm và tiềm năng ứng dụng

DeSci là một từ khóa mới rất hot giai đoạn 2024 - 2025. Chỉ trong năm 2024, các dự án thuộc lĩnh vực này có tổng market cap vượt mốc 1 tỷ USD với mức tăng trưởng ấn tượng 2,640%. Nhiều dự án DeSci thu hút sự chú ý rất lớn từ cộng đồng đầu tư và cả các nhà nghiên cứu khoa học.

Trong bài viết dưới đây, Block24 sẽ giới thiệu chi tiết cho anh em về DeSci và một số cái tên nổi bật chúng ta nên chú ý trong năm 2025. Cùng bắt đầu nhé.

DeSci là gì?

Hiểu về Decentralized science 

DeSci (​Decentralized Science), hay Khoa học phi tập trung, là mô hình ứng dụng công nghệ blockchain và các nền tảng phi tập trung vào quá trình nghiên cứu khoa học. 

DeSci hướng đến việc tạo ra môi trường nghiên cứu minh bạch, công bằng, dễ dàng truy cập. Đặc biệt, mô hình này giúp giảm bớt ảnh hưởng từ các tổ chức tập trung hoặc cá nhân có quyền lực lớn. Đây là một trong những rào cản lớn nhất của làm nghiên cứu khoa học.

Tại sao DeSci được chú ý tới?

• Sự minh bạch: Do dữ liệu trên blockchain được ghi nhận công khai và không thể sửa đổi, DeSci tạo ra sự minh bạch trong quản lý thông tin, giúp các researcher dễ dàng xác minh và tái sử dụng kết quả nghiên cứu.
• Chống độc quyền tri thức: Cơ chế phi tập trung giúp ngăn chặn việc một số tập đoàn lớn hay các tổ chức quyền lực thao túng và độc quyền kết quả nghiên cứu.
• Tăng hiệu quả nghiên cứu: Việc công bố kết quả nghiên cứu trên nền tảng phi tập trung giúp các researcher nhanh chóng chia sẻ phát hiện mới, bỏ qua các bước xét duyệt truyền thống tốn thời gian.
• Giảm chi phí: Nhờ vào cơ chế phi tập trung, các nhà khoa học có thể giảm thiểu đáng kể chi phí liên quan đến quá trình công bố và xét duyệt nghiên cứu.

Bên cạnh đó, sự tăng trưởng của các token cũng là tâm điểm thu hút sự chú ý. Quan sát biểu đồ trên, anh em có thể thấy rõ xu hướng fomo, đặc biệt là giai đoạn đầu năm 2025. Nổi bật nhất là dự án Yesnoerror tăng tới 462.29%, ResearchCoin tăng 206.49% và HairDAO tăng 87.56%.  

Ngoài ra, sự quan tâm của những influencer lớn như Changpeng Zhao (cựu CEO Binance) hay Vitalik Buterin (Co-founder Ethereum) dành cho khoa học phi tập trung cũng là lý do khiến mọi người đổ xô tìm hiểu lĩnh vực này.

Cơ chế hoạt động

Để hiểu về cơ chế hoạt động của DeSci, chúng ta hãy cùng đi qua các thành phần cơ bản nhé.

• Blockchain: Là nền tảng kỹ thuật cơ bản nhất. Tất cả dữ liệu quan trọng như kết quả thí nghiệm, nhật ký phân tích, giao dịch tài trợ,... đều được ghi vào “sổ cái”, đảm bảo tính toàn vẹn và minh bạch. Các nhà nghiên cứu có thể tin tưởng vì dữ liệu không bị ai thao túng.
• Tổ chức tự trị phi tập trung (DAO): Anh em có thể hiểu DAO sở hữu vai trò tựa như hội đồng khoa học kiểu mới. Thay vì một hội đồng gồm vài chuyên gia quyết định mọi thứ, DAO mở rộng sự tham gia đến tất cả những ai quan tâm.
• Tokenomics: Token đóng vai trò rất quan trọng. Dự án hoặc DAO thường phát hành token riêng, dùng để gây quỹ và vận hành hệ sinh thái.
• IP-NFT (NFT sở hữu trí tuệ): Đây là sự kết hợp giữa NFT và luật sở hữu trí tuệ. Mỗi IP-NFT là token duy nhất đại diện cho một tài sản trí tuệ khoa học, ví dụ như bài báo, phát minh, dữ liệu nghiên cứu,…
   

DeSci so sánh với Khoa học truyền thống

Theo góc nhìn của mình, khoa học truyền thống tuy đã tạo nền tảng tri thức vững chắc nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế trong thời đại mới. DeSci sẽ là bước tiến tiếp theo giúp nhiều người tiếp cận nguồn tri thức hơn, các quy trình xét duyệt công khai, rõ ràng hơn. 

Tuy nhiên, việc sử dụng DeSci để thay thế hoàn toàn khoa học truyền thống là không nên. Chúng ta có thể kết hợp cả 2, vừa tận dụng sự minh bạch của mô hình này vừa duy trì tính kiểm chứng và quản lý chất lượng chặt chẽ của khoa học truyền thống.

DeSci và ứng dụng thực tế

Huy động vốn

Trong thị trường tài chính phổ thông (TradFi), việc huy động vốn để tài trợ nghiên cứu phụ thuộc vào các quỹ chính phủ, trường đại học hoặc các tập đoàn lớn. Quy trình cấp vốn vừa chậm vừa thiếu minh bạch, thậm chí còn có thể vướng phải những chính sách bảo thủ, gây khó khăn lớn cho những người làm khoa học.

Để giải quyết vấn đề này, DeSci sử dụng DAO để huy động vốn từ cộng đồng, bất kỳ ai cũng có thể đóng góp tiền và tài trợ nghiên cứu. Chúng ta có những DAO nổi bật như: 

• VitaDAO - Dự án huy động vốn cho các nghiên cứu kéo dài tuổi thọ và y học tái tạo
• AntidoteDAO - Tài trợ nghiên cứu chữa trị ung thư

Nghiên cứu & xuất bản báo cáo

Một trong những ứng dụng nổi bật khác là tạo ra các nền tảng lưu trữ và xuất bản nghiên cứu khoa học trên các server phi tập trung, thay vì phụ thuộc vào các máy chủ tổ chức truyền thống.

Điều này giúp bảo vệ dữ liệu khỏi vấn đề kiểm duyệt, mất mát hoặc thao túng sửa đổi. Từ đó, các nhà khoa học có thể tiếp cận kết quả nghiên cứu một cách nhanh chóng, dễ dàng và minh bạch.

Chia sẻ dữ liệu

Với TradFi, dữ liệu khoa học thường bị khóa trong các kho dữ liệu tập trung, giới hạn quyền truy cập. Cụ thể, tạp chí khoa học, chẳng hạn như IEEE Xplore, thường yêu cầu người đọc trả phí để truy cập bài nghiên cứu.

Dữ liệu không được công khai là rào cản lớn cho việc xác minh tính chính xác của đầu ra nghiên cứu. Nhằm khắc phục điều này, DeSci xây dựng hệ thống lưu trữ dữ liệu phi tập trung, bất cứ ai cũng có thể kiểm tra. Hai công nghệ nổi bật được sử dụng là InterPlanetary File System (IPFS) và Filecoin.

Quyền sở hữu trí tuệ

Anh em đều biết rằng quy trình cấp bằng sáng chế truyền thống thường mất nhiều thời gian, giảm tốc độ bảo vệ và thương mại hóa phát minh khoa học. Bên cạnh đó, các thủ tục phức tạp và chi phí cao làm nản lòng nhà nghiên cứu, dẫn đến việc họ không đăng ký bảo hộ sáng chế.

Vì vậy, DeSci đưa ra khái niệm IP-NFT (Intellectual Property NFT). Các researcher có thể mint NFT đại diện cho phát minh, điều này giúp:

• Xác nhận quyền sở hữu ngay lập tức
• Công trình nghiên cứu nhanh chóng đến tay công ty hoặc tổ chức có khả năng thương mại hóa

Hệ sinh thái DeSci 2025

DeSci Coin trên top CEX 2025

Dự án nổi bật khác

Giải pháp toàn diện

• SCINET: Đây là nền tảng toàn diện cho khoa học, tích hợp nhiều chức năng từ gây quỹ, nghiên cứu cho đến thương mại hoá.
• Bio.xyz: Nền tảng tập trung vào token hóa, quản trị và thương mại các nghiên cứu khoa học, chuyên hỗ trợ các lĩnh vực như nghiên cứu tuổi thọ, sức khỏe phụ nữ.
• Gridcoin: Đây là một loại token thưởng cho những người đóng góp tài nguyên tính toán, hỗ trợ nghiên cứu khoa học như mô phỏng khí hậu, nghiên cứu về các loại bệnh lý,...
• The Innovation Game: Áp dụng cơ chế của GameFi để thúc đẩy động lực và sáng tạo trong nghiên cứu khoa học.
• ReSci Network: Đây là mạng lưới kết nối các nhà khoa học, hỗ trợ chia sẻ kiến thức, dữ liệu và tài nguyên.

DAO

• AthenaDAO: Đây là DAO hướng đến việc tài trợ và thúc đẩy nghiên cứu về phụ nữ như sức khỏe sinh sản, bệnh lý phụ nữ và các vấn đề y tế đặc thù khác.
• CureDAO: Hỗ trợ thu thập và phân tích dữ liệu sức khỏe nhằm tìm ra các phương pháp điều trị hiệu quả cho nhiều loại bệnh.
• PsyDAO: Tập trung vào nghiên cứu và phát triển các liệu pháp tâm lý, đặc biệt là các phương pháp sử dụng chất kích thích thần kinh. 
• GenomesDAO: Mục tiêu của GenomesDAO là bảo vệ quyền riêng tư của dữ liệu gen cá nhân, cho phép người dùng kiểm soát và kiếm lợi từ gen của họ.

Financing

• DeSci Labs: Ngoài việc cung cấp các tài nguyên nghiên cứu, dự án còn tập trung vào phát triển giao thức huy động vốn phi tập trung.
• Crowd Funded Cures: Dự án tập trung vào việc phát triển các mô hình tài trợ cho nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng. 
• ViralCure: Nền tảng hỗ trợ huy động vốn các dự án y tế cộng đồng, nghiên cứu khoa học,...
• Gainforest: Dự án sử dụng AI và blockchain cho hoạt động bảo tồn thiên nhiên.
• Giveth: Nền tảng sử dụng blockchain cho các hoạt động thiện nguyện và dự án xã hội.

Publishing

• Orvium: Hiện Orvium đang phát triển sản phẩm cho phép tạo community journal. Ví dụ một hội thảo có thể dùng Orvium quản lý bài nộp, mời phản biện rồi xuất bản dưới dạng NFT.
• Agora Labs: Hỗ trợ quản lý và chia sẻ dữ liệu nghiên cứu khoa học. Các researcher có thể sử dụng Agora Labs để tải lên dữ liệu của mình, chia sẻ với cộng đồng.
• Ants Review: Các researcher thay vì gửi bài báo lên các tạp chí truyền thống thì họ có thể upload lên Ants Review để được cộng đồng đánh giá.
• Atoms: Đây là nền tảng hỗ trợ xuất bản và trao thưởng, khuyến khích những nghiên cứu khoa học chất lượng.
• PeeryView: Giống như Ants Review, đây cũng là nền tảng hỗ trợ đánh giá bài nghiên cứu khoa học một cách phi tập trung.

Infrastructure

• Bluzelle: Đây là giải pháp cơ sở dữ liệu phi tập trung. Hiện Bluzelle đã dịch chuyển sang cung cấp dịch vụ lưu trữ dữ liệu NFT và DeFi.
• Ocean Protocol: Hỗ trợ người dùng trao đổi và kiếm lời từ dữ liệu. Dự án đang chuyển dần sang mô hình DAO.
• DataUnion: Đây là một dự án thuộc hệ sinh thái Ocean Protocol, tập trung vào việc tạo ra thị trường trao đổi dữ liệu cộng đồng.
• Ceramic: Dự án cung cấp giải pháp lưu trữ data phi tập trung, thường được sử dụng trong các ứng dụng AI phân tán.
• Weavechain: Nền tảng hỗ trợ việc chia sẻ dữ liệu khoa học. Ngoài ra, Weavechain cũng đang tham gia vào nghiên cứu ứng dụng AI phi tập trung.

Triển vọng đầu tư của DeSci trong tương lai như thế nào?

Về tiềm năng, lĩnh vực này có thể cách mạng hóa ngành khoa học trị giá hàng trăm tỷ USD, giải quyết những bất cập cố hữu về kinh phí và hiệu suất nghiên cứu​. 

Anh em có thể thấy sự quan tâm dành cho các dự án thuộc mảng khoa học phi tập trung đang tăng, thể hiện ở việc ngày càng nhiều dự án gọi vốn thành công, ví dụ như:

• VitaDAO: Được hậu thuẫn bởi Balaji Srinivasan, L1 Digital, Pfizer Venture Investments,... Số vốn đầu tư là 9 triệu USD
• AminoChain: Được A16z đầu tư với số vốn 5 triệu USD

Các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực Crypto cũng bày tỏ sự quan tâm đặc biệt đến lĩnh vực khoa học phi tập trung:

• Changpeng Zhao (CZ): Sau khi rời Binance, CZ chuyển hướng sang lĩnh vực công nghệ sinh học. Ông cũng hứng thú trong việc tìm hiểu cách sử dụng blockchain để tăng tốc độ tài trợ và nghiên cứu lĩnh vực này.
• Vitalik Buterin: Nhà sáng lập Ethereum coi đây là giải pháp cải tiến quy trình nghiên cứu, giúp cho khoa học trở nên dân chủ và minh bạch hơn.
• Brian Armstrong: CEO của Coinbase tích cực ủng hộ thông qua việc hỗ trợ ResearchHub – một nền tảng phi tập trung khuyến khích chia sẻ và hợp tác trong khoa học.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng hiện tại, DeSci vẫn còn ở giai đoạn trứng nước. Tính đến tháng 03/2025, theo CoinMarketCap, tổng vốn hóa các dự án thuộc mảng này là khoảng 450 triệu USD, chỉ chiếm 0.016% vốn hoá toàn thị trường. 

Đây là một con số còn rất khiêm tốn và nhiều dự án chỉ mới ra mắt sản phẩm beta, số người dùng thực sự còn hạn chế,... Vì vậy, đầu tư vào DeSci mang tính chất mạo hiểm cao.

FAQ

Có thể mua DeSci coin ở đâu?

• Bước 1: Truy cập https://coinmarketcap.com/view/desci/ và chọn token muốn xem thông tin.

• Bước 2: Trong trang thông tin chi tiết, tìm mục "Markets" để xem danh sách các sàn giao dịch niêm yết token đó.

Cần lưu ý những tiêu chí gì khi đầu tư DeSci token?

Do đây là mảng đầu tư còn rất mới và tiềm ẩn nhiều rủi ro, anh em cần nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi quyết định xuống tiền. Một số tiêu chí quan trọng nên cân nhắc đó là:

• Đội ngũ dự án và cố vấn
• Roadmap
• Use case của token
• Tokenomics
• Cộng đồng và mức độ quan tâm

​​Ngoài ra, vấn đề pháp lý cũng rất quan trọng. Việc thay đổi và cập nhật các quy định hiện hành là bài toán không dễ giải quyết.
 

Vậy nên, để lĩnh vực khoa học phi tập trung thu hút người dùng và tiến lên mainstream cần sự nỗ lực từ nhiều bên. Vậy DeSci có thể trở thành hot trend trong năm 2025 hay không? Anh em hãy comment thảo luận bên dưới nhé.