Metaverse là gì? Khám phá thế giới ảo và cơ hội trong tương lai

Metaverse là một không gian ảo được tạo nên từ sự kết hợp giữa công nghệ thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) và blockchain, cho phép con người tương tác như trong thế giới thật. Không chỉ dừng lại ở trò chơi hay mạng xã hội 3D, Metaverse còn được kỳ vọng mở ra một thế giới song song, trong đó chúng ta có thể học tập, làm việc, giải trí và giao lưu vượt qua mọi giới hạn vật lý. 

Trong bài viết này, anh em hãy cùng Block24 tìm hiểu Metaverse là gì, ứng dụng ra sao và tiềm năng trong lĩnh vực crypto. Cùng bắt đầu nhé!

Metaverse là gì?

Định nghĩa và khái quát Metaverse

Metaverse (hay còn gọi là vũ trụ ảo) có thể hiểu là một thế giới ảo 3D rộng lớn, nơi mọi người tương tác với nhau và với môi trường kỹ thuật số một cách sống động như thật, tương tự cách chúng ta tương tác ngoài đời. 

Nói cách khác, nếu Internet truyền thống là những trang web 2D mà anh em lướt và đọc, thì metaverse là không gian ảo 3D mà anh em “đắm chìm” trong đó qua hình đại diện (avatar) của mình. Trong metaverse, anh em có thể đi lại, giao tiếp, làm việc, học tập, chơi game hay tham gia các buổi hòa nhạc y như ở thế giới thực nhưng thông qua môi trường ảo trực tuyến.

Phân loại Metaverse (VR, AR, mixed reality)

Công nghệ nền tảng

Virtual Reality (VR)

Thực tế ảo (VR) là công nghệ cốt lõi đưa người dùng đắm chìm vào không gian 3D nhân tạo thông qua kính VR như Meta Quest hay Apple Vision Pro. Nhờ cảm biến chuyển động và hiển thị lập thể, người dùng có thể tương tác với thế giới ảo như thật.

Đến năm 2024, thế giới ghi nhận hơn 34 triệu thiết bị VR được sử dụng, với doanh số quý 1 tăng 241.6% nhờ loạt sản phẩm mới như Meta Quest 3 và Apple Vision Pro (~3,499 USD). Meta hiện dẫn đầu thị trường với 74.6% thị phần, tiếp theo là Apple (5.2%), Sony (4.3%), ByteDance (4.1%) và XREAL (3.3%).

Dù vẫn còn hạn chế như chóng mặt, nội dung chưa phong phú, nhưng với đà phát triển hiện tại, thị trường VR toàn cầu có thể đạt 87 tỷ USD vào năm 2030, tăng mạnh từ ~35 tỷ USD năm 2023, hứa hẹn đưa VR trở thành công cụ phổ biến trong metaverse hàng ngày.

Augmented Reality (AR)

Thực tế tăng cường (AR) là công nghệ nền tảng giúp tích hợp nội dung ảo vào thế giới thật, tạo cảm giác tương tác tự nhiên mà không cần tách rời môi trường xung quanh như VR. AR có thể trải nghiệm dễ dàng trên smartphone, tablet thông qua camera và màn hình, ví dụ như filter tai mèo trên Instagram hay game Pokémon Go đình đám.

Hiện AR đang phát triển sang các kính chuyên dụng như Microsoft HoloLens (~3.500 USD), Magic Leap, hay Ray-Ban Stories hợp tác với Meta. Dù các thiết bị này chủ yếu dùng trong công nghiệp do giá cao và tính ứng dụng phổ thông còn hạn chế, nhiều “ông lớn” như Apple, Niantic đã đầu tư mạnh (ví dụ: Niantic gọi vốn 300 triệu USD năm 2023) để phát triển kính AR nhẹ, phù hợp người dùng đại chúng.

Ứng dụng thực tế của Metaverse

Game và giải trí

Game và giải trí là lĩnh vực tiên phong ứng dụng metaverse rõ nét nhất. Các nền tảng như Roblox, Minecraft, Fortnite được xem là “tiểu metaverse” với 400 triệu người dùng/tháng vào 2022, trong đó 51% là trẻ dưới 13 tuổi, cho thấy một thế hệ đang lớn lên cùng thế giới ảo.

Metaverse cũng đang bùng nổ ở mảng âm nhạc và biểu diễn trực tuyến. Các nghệ sĩ như Travis Scott (45.8 triệu lượt xem trên Fortnite), Ariana Grande (27 triệu), Lil Nas X (33 triệu trên Roblox) đã tổ chức concert ảo cực kỳ thành công. Ngoài ra, rạp phim ảo (Warner Bros), sân vận động NBA ảo, lễ hội Metaverse Pride và các show thời trang ảo đang ngày càng phổ biến.

Metaverse còn mở ra mạng xã hội ảo 3D như Horizon Worlds, VRChat, Rec Room, nơi người dùng giao lưu, trò chuyện và tổ chức hoạt động xã hội trong môi trường ảo. Từ xem phim, nghe nhạc đến hẹn hò, ranh giới giữa game và đời thực đang dần bị xóa mờ, đưa giải trí lên tầm cao mới.

Thương mại điện tử và marketing

Thương mại điện tử trong metaverse mở ra trải nghiệm mua sắm hoàn toàn mới: anh em có thể ngồi nhà nhưng “dạo” siêu thị ảo, thử đồ 3D trên avatar và nhận hàng thật tận tay. Walmart từng thử nghiệm siêu thị VR, còn Gucci bán túi ảo trên Roblox giá khoảng 4,115 USD, đắt hơn cả hàng thật, dù chỉ để sưu tầm.

Nhiều thương hiệu lớn như Nike (mua RTFKT), Adidas, Coca-Cola, Samsung, Louis Vuitton đã tổ chức sự kiện hoặc phát hành sản phẩm ảo trong metaverse. Nike, qua dự án CloneX, đã thu về gần 65 triệu USD chỉ trong vài tuần. 

Bên cạnh đó, đất ảo trên Decentraland và Axie Infinity cũng từng được giao dịch tới 2.4 triệu USD, trở thành tài sản đầu tư kỹ thuật số đáng chú ý.

Vai trò của blockchain và NFT trong Metaverse

Sở hữu kỹ thuật số và NFT

Blockchain và NFT là nền tảng quan trọng giúp xác lập quyền sở hữu tài sản kỹ thuật số trong metaverse. Thay vì nội dung dễ bị sao chép như trên Internet truyền thống, NFT (Non-Fungible Token) đóng vai trò như giấy chứng nhận số, đảm bảo mỗi tài sản ảo (trang phục, đất, vật phẩm...) là duy nhất và xác minh được.

Ví dụ, khi mua đất trong Decentraland, anh em nhận NFT đại diện quyền sở hữu, có thể bán lại, cho thuê hoặc dùng làm tài sản thế chấp. Năm 2021, một tác phẩm NFT của Beeple được bán với giá 69.3 triệu USD, và thị trường NFT năm đó đạt 24.9 tỷ USD, cho thấy sức hút cực lớn của sở hữu số.

Kinh tế ảo và tokenomics

Tokenomics là nền tảng giúp metaverse vận hành như một nền kinh tế thực thụ. Các thành phần trong tokenomics ảnh hưởng đến hoạt động của metaverse đó là:

• Native token: Mỗi dự án metaverse sở hữu token riêng để giao dịch nội bộ. Ví dụ: $MANA (Decentraland), $SAND (The Sandbox), $AXS (Axie Infinity). Nhờ được niêm yết trên sàn giao dịch, chúng có thể quy đổi thành tiền thật, tạo ra giá trị thực cho tài sản ảo.
• Phân phối và phát hành token: Token thường được phân chia cho nhà phát triển, phần bán công khai, phần thưởng cộng đồng. Axie Infinity điển hình với cơ chế play-to-earn, nơi người chơi nhận SLP token khi chiến thắng.
• Giao dịch phi tập trung và NFT Marketplace: Hệ sinh thái metaverse thường đi kèm chợ giao dịch NFT phi tập trung, nơi người dùng tự do mua bán vật phẩm, đất ảo bằng token, không cần trung gian. Tất cả giao dịch được xác minh bằng hợp đồng thông minh, đảm bảo minh bạch, chống gian lận.
• Quản trị cộng đồng (DAO): Nhiều metaverse ứng dụng mô hình Tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) để người nắm giữ token có quyền biểu quyết quyết định quan trọng. Với token quản trị, người chơi có thể đề xuất hoặc bỏ phiếu thay đổi cơ chế game, mở thêm đất mới, phân bổ ngân sách.
• Việc làm và thu nhập ảo: Kinh tế metaverse đã hình thành nhiều công việc thật trong thế giới ảo. Game thủ “cày” vật phẩm hiếm, nghệ sĩ số bán NFT, kiến trúc sư thiết kế nhà 3D, hay idol tổ chức concert ảo đều có thể kiếm token, sau đó đổi ra USD.

Thách thức và rủi ro

Quyền riêng tư và bảo mật

Metaverse mang lại trải nghiệm sống động nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về quyền riêng tư và bảo mật. Thiết bị VR/AR thu thập dữ liệu nhạy cảm như ánh mắt, chuyển động, giọng nói... Nếu bị khai thác, thông tin này có thể bị lạm dụng cho quảng cáo hoặc rơi vào tay hacker.

Metaverse cũng là mục tiêu của hacker tài sản số, như vụ hack Ronin (Axie Infinity) gây thiệt hại 620 triệu USD. Ngoài ra, các nền tảng khó kiểm soát hành vi xấu như quấy rối, phân biệt chủng tộc, bắt nạt ảo.

Giải pháp là xây dựng luật bảo vệ dữ liệu cá nhân, công cụ AI giám sát, vùng an toàn ảo, và tăng cường giáo dục kỹ năng số cho người dùng. Metaverse chỉ bền vững nếu đảm bảo an toàn cho cộng đồng.

Tính khả dụng và chấp nhận của người dùng

Metaverse hiện vẫn chưa được người dùng phổ thông đón nhận rộng rãi vì nhiều rào cản. Thiết bị như kính VR/AR còn đắt (Meta Quest ~300 USD, Apple Vision Pro ~3.500 USD), chưa phổ biến, chỉ khoảng 13% hộ gia đình Mỹ sở hữu kính VR. Ngoài ra, metaverse cần mạng tốc độ cao, điều mà nhiều khu vực chưa đáp ứng.

Trải nghiệm người dùng vẫn gây khó chịu: Đeo lâu dễ mỏi, chóng mặt, hình ảnh ảo chưa đủ sống động, thiết bị cồng kềnh, khó tiếp cận với người lớn tuổi hoặc không rành công nghệ.

Rào cản lớn hơn đến từ văn hóa và thói quen. Nhiều người vẫn quen gặp mặt thật hoặc dùng điện thoại, còn metaverse bị xem là xa rời thực tế. Thống kê cho thấy 77% người dùng lo ngại metaverse gây hại đến đời sống thật, và nhiều người coi nó là trào lưu nhất thời sau cơn “sốt ảo” năm 2021.

Hiện metaverse thiếu ứng dụng thiết thực. Chủ yếu phục vụ game và giải trí, trong khi những tiện ích đời sống như làm việc, học tập, du lịch ảo chưa đủ hấp dẫn. Nội dung cũng còn phân mảnh, thiếu liên thông, chất lượng không đồng đều.

Tương lai của Metaverse

Xu hướng phát triển công nghệ

Metaverse trong tương lai sẽ tiếp tục phát triển nhờ các bước tiến mạnh mẽ của công nghệ.

• Thiết bị VR/AR ngày càng gọn nhẹ và thông minh: Các hãng lớn như Meta, Apple, Google đang phát triển kính VR/AR nhẹ hơn, đeo thoải mái hơn và tích hợp AI. IDC dự báo đến năm 2025, thị trường sẽ xuất hiện nhiều mẫu kính mới hỗ trợ Android XR và AI tích hợp, giúp metaverse dễ tiếp cận hơn như cách smartphone từng phổ cập toàn cầu.
• AI và đồ họa 3D nâng cấp trải nghiệm: Công nghệ đồ họa (Unreal, Unity) ngày càng mạnh, kết hợp với AI sinh tạo cho phép tạo môi trường, nhân vật, vật thể ảo nhanh chóng từ văn bản. AI cũng có thể tạo NPC biết trò chuyện, cá nhân hóa tương tác, biến metaverse thành một thế giới sống động và thông minh hơn.
• Tính liên thông giữa các thế giới ảo: Hiện tại, mỗi nền tảng như một “ốc đảo” riêng biệt. Tương lai sẽ cần chuẩn mở như glTF, USD, ví DID… để người dùng mang tài sản, avatar đi xuyên nền tảng.
• Web3 và các mô hình kinh tế mới: Metaverse sẽ gắn chặt với Web3, NFT, DeFi, mở ra các mô hình như learn-to-earn, create-to-earn. Tài sản số sẽ được token hóa phổ biến hơn, kéo theo nhu cầu quy định pháp lý để bảo vệ người dùng và thúc đẩy kinh tế số bền vững.
• Quá trình phát triển sẽ từ từ, không bùng nổ: Metaverse khó có thể “bùng nổ” trong 1–2 năm, mà sẽ tiến triển âm thầm như Internet thập niên 90. Trong 5–10 năm tới, anh em có thể thấy metaverse len lỏi vào cuộc sống lúc nào không hay.

Ứng dụng trong giáo dục và y tế

Metaverse trong giáo dục mang lại trải nghiệm học tập nhập vai và trực quan. Thay vì chỉ đọc sách, học sinh có thể “du hành” vào lịch sử qua kính VR, đứng giữa đấu trường La Mã hay quan sát phản ứng hóa học trong phòng lab ảo.

Metaverse cũng xóa nhòa khoảng cách địa lý trong giáo dục. Hơn 6,000 học sinh tại Nhật Bản đã học qua kính Meta Quest 2, giúp tăng tương tác và kỹ năng xã hội. Mô hình “metaversity” đang hình thành, nơi các trường đại học xây dựng lớp học ảo với đầy đủ phòng lab, thư viện, lễ tốt nghiệp avatar... giúp giáo dục bình đẳng và cá nhân hóa hơn.

Trong y tế, metaverse hỗ trợ mạnh mẽ trong đào tạo. Nền tảng Osso VR giúp bác sĩ luyện kỹ năng phẫu thuật ảo, nâng hiệu suất thực hành thực tế lên 230%. Phẫu thuật AR với kính HoloLens cho phép hiển thị dữ liệu y tế ngay trên cơ thể bệnh nhân, giúp định vị chính xác và giảm sai sót.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Metaverse khác gì với Internet truyền thống?

Metaverse là phiên bản nhập vai 3D của Internet, nơi anh em có thể bước vào không gian ảo và tương tác trực tiếp như đời thực. Trong khi Internet truyền thống chỉ hiển thị nội dung 2D, metaverse mang lại cảm giác hiện diện, sống động và có nền kinh tế riêng.

Cần thiết bị gì để trải nghiệm Metaverse?

Anh em có thể dùng kính VR/AR (như Meta Quest, HoloLens, Apple Vision) để có trải nghiệm tối ưu. Ngoài ra, nhiều nền tảng metaverse như Roblox hay Decentraland vẫn cho phép truy cập bằng máy tính hoặc điện thoại.

Metaverse có ảnh hưởng đến đời sống xã hội không?

Có, cả tích cực lẫn tiêu cực. Metaverse giúp kết nối con người và thúc đẩy sáng tạo, nhưng nếu lạm dụng có thể gây nghiện, giảm tương tác thật và ảnh hưởng sức khỏe tâm lý.

Ai đang phát triển nền tảng Metaverse lớn nhất?

Meta (Facebook) đang dẫn đầu với khoản đầu tư hơn 10 tỷ USD mỗi năm cho Horizon Worlds và thiết bị VR. Ngoài ra, Microsoft, Epic Games, Roblox và Apple cũng là những tên tuổi lớn đang đua nhau phát triển metaverse theo hướng riêng.

Metaverse có an toàn cho trẻ em?

Chưa hoàn toàn an toàn nếu không có sự giám sát. Trẻ có thể gặp nội dung không phù hợp, bị quấy rối ảo hoặc nghiện môi trường ảo, vì vậy cha mẹ nên theo sát và thiết lập kiểm soát phù hợp.