Thị trường dự đoán (Prediction market) là gì? Trend crypto mới?

Trong bối cảnh thông tin trở thành tài sản cốt lõi, các nền tảng dự đoán đang nổi lên như công cụ tập hợp và định giá dữ liệu một cách hiệu quả. Thay vì chỉ ghi nhận ý kiến như khảo sát truyền thống, những hệ thống này buộc người tham gia phải đặt tiền vào quan điểm của mình, tạo ra động lực mạnh mẽ để họ chỉ dự đoán khi thật sự có cơ sở. Giá cả được điều chỉnh liên tục theo cung cầu, phản ánh kỳ vọng tập thể về khả năng xảy ra của các sự kiện tương lai.

Sự kết hợp giữa tính minh bạch, cơ chế khuyến khích tài chính và khả năng tổng hợp trí tuệ đám đông đã giúp mô hình này nhanh chóng thu hút sự quan tâm từ giới đầu tư, các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng công nghệ toàn cầu.

Trong bài viết này, anh em hãy cùng Block24 khám phá cách thị trường dự đoán hoạt động, tại sao chúng được đánh giá chính xác hơn cả khảo sát truyền thống, và game theory đứng sau toàn bộ hệ thống hấp dẫn này. Cùng bắt đầu nhé.

Giới thiệu về thị trường dự đoán

Thị trường dự đoán là gì? 

Thị trường dự đoán (prediction market) là nơi mọi người mua bán các hợp đồng dựa trên kết quả của các sự kiện trong tương lai. Nói đơn giản, anh em có thể đặt cược vào việc một sự kiện có xảy ra hay không, hoặc kết quả cụ thể của nó. Nếu dự đoán đúng, người chơi sẽ được lời tương ứng. 

Mô hình này giao thoa giữa kinh tế học và hành vi con người, khi mỗi người dùng tiền thật để thể hiện niềm tin vào một kết quả, thị trường sẽ tổng hợp “trí tuệ đám đông” và cho ra tỷ lệ (giá) phản ánh xác suất sự kiện sẽ xảy ra. Điều thú vị là càng nhiều người tham gia và càng có thông tin, giá thị trường càng tiệm cận “sự thật”, tức là xác suất xảy ra thực sự của sự kiện đó.

Vì sao thị trường dự đoán trở nên hấp dẫn? 

Có hai lý do chính đó là:

• Lợi nhuận từ kiến thức cá nhân: Ai có thông tin nội bộ hoặc phân tích sắc bén có thể đặt cược và thu lợi nếu dự đoán đúng. Tiền thưởng thúc đẩy người chơi nghiêm túc suy nghĩ và trung thực với quan điểm của mình.
• Trải nghiệm hồi hộp, kích thích: Việc theo dõi giá biến động từng giây tạo cảm giác phấn khích hệt như cá cược thể thao. Đây là điểm chính thu hút nhiều đối tượng tham gia.

Khác biệt giữa thị trường dự đoán và khảo sát ý kiến

Game theory trong thị trường dự đoán

Game theory (lý thuyết trò chơi) là môn khoa học nghiên cứu cách những người chơi ra quyết định chiến lược trong một “game” giả định. Nghe cao siêu nhưng anh em có thể hiểu đơn giản là mỗi người tham gia đều tìm cách tối ưu lợi ích cho mình dựa trên dự đoán hành động của người khác. Kết quả trò chơi phụ thuộc vào sự tương tác qua lại đó. 

Mấu chốt của lý thuyết trò chơi là cân bằng Nash, đây là trạng thái mà không người chơi nào có thể đơn phương thay đổi quyết định mà tốt hơn lên vì đã tính đến quyết định của đối thủ. 

Để hiểu rõ hơn, anh em cùng theo dõi ví dụ sau đây:

Ví dụ: Trường đang dự đoán rằng vào tháng 9/2025 Fed sẽ hạ lãi suất 25 điểm cơ bản (25bps). Hiện tại, xác suất thị trường gán cho kịch bản này là khoảng 81%. Trên thị trường hợp đồng dự đoán, điều này thể hiện qua giá hợp đồng đang ở mức khoảng 0.81 USD.

• Nếu nhà đầu tư A tin rằng khả năng thực sự xảy ra cao hơn 81%, họ sẽ mua hợp đồng này vì nghĩ rằng nó vẫn đang bị định giá thấp.
• Ngược lại, nếu nhà đầu tư B tin rằng xác suất thực sự thấp hơn 81%, họ sẽ bán hợp đồng hoặc chuyển tiền sang kịch bản khác có lợi hơn (không hạ lãi suất chẳng hạn).

Tuy nhiên, khi đa số nhà đầu tư đều tin rằng mức 81% là hợp lý và không ai còn thấy cơ hội kiếm lời lớn từ việc đặt cược khác đi, thì:

• Không ai muốn thay đổi hành vi giao dịch của mình nữa.
• Mọi người đều giữ nguyên chiến lược, vì đổi khác sẽ làm họ có khả năng lỗ.

Khi đó, thị trường đạt trạng thái ổn định, gọi là cân bằng Nash, nói cách khác là không ai có động lực hành động khác đi một cách đơn phương.

Nói chung, trong thị trường tài chính nói chung và thị trường dự đoán nói riêng, mọi người đều là “người chơi” trong một trò chơi kiếm tiền. Cụ thể, quyết định mua hay bán của mỗi người sẽ ảnh hưởng đến giá cả và ngược lại giá cả ảnh hưởng đến quyết định của những người khác. Hiểu rõ game theory sẽ giúp chúng ta nhìn thấu hành vi thị trường hơn.

LMSR - Trái tim của thị trường dự đoán hiện đại

LMSR (Logarithmic Market Scoring Rule) là gì? 

Đây là một cơ chế định giá tự động rất phổ biến trong các thị trường dự đoán hiện đại. Anh em có thể hình dung LMSR giống như “nhà cái tự động”, luôn sẵn sàng đứng ra mua hoặc bán hợp đồng với người chơi theo một công thức nhất định. 

LMSR do nhà kinh tế Robin Hanson phát minh. Trước LMSR, nhiều thị trường dự đoán phải dựa vào khớp lệnh giữa người với người (giống sàn chứng khoán), nên nếu ít người tham gia thì thanh khoản sẽ không được đảm bảo. 

Do đó, LMSR giải quyết vấn đề này bằng cách luôn niêm yết giá mua và bán cho hai kết quả (ví dụ YES/NO), và điều chỉnh giá sau mỗi giao dịch. Nói nôm na, nhờ LMSR, dù chỉ có một người cũng có thể giao dịch, thị trường không bao giờ “đóng” vì thiếu bên mua hoặc bán.

Công thức tính giá trong LMSR

LMSR là một thuật toán giúp thị trường dự đoán luôn có thanh khoản và giá được cập nhật liên tục sau mỗi giao dịch. Thay vì khớp lệnh giữa người mua và người bán, LMSR dùng một công thức để tính phí đặt lệnh của người dùng.

Giả sử chỉ có 2 kèo YES và NO, chúng ta có công thức tính giá của một cửa như sau:

• Khi chưa ai giao dịch, q_yes = q_no = 0 nên giá mỗi bên bằng 0.5
• Khi nhiều người mua Yes, q_yes tăng, giá Yes nhích lên dần (ví dụ từ 50% lên 55%). Đồng thời, giá No giảm tương ứng để tổng luôn bằng 100%

Cứ như vậy, giá thị trường phản ánh tỷ lệ cân bằng giữa lượng cổ phần hai bên.

Trong công thức trên, b là tham số điều chỉnh độ trượt giá:

• b nhỏ: chỉ cần mua ít là giá tăng mạnh, phù hợp thị trường nhỏ, ít người
• b lớn: phải mua nhiều giá mới nhúc nhích, phù hợp thị trường lớn, đông người

Nhờ tham số này, các sàn có thể điều chỉnh độ nhạy để tránh biến động quá mạnh khi có lệnh lớn.

Để dễ hiểu hơn, mình có ví dụ như sau:

• Thị trường dự đoán: “Ứng viên Halley sẽ đắc cử hay không?”
• Có 2 cửa: Yes và No
• Giá trị b được đặt ban đầu là 100
• Ban đầu chưa ai giao dịch, vậy nên ta có: q_yes = 0, q_no = 0

Giá ban đầu theo công thức sẽ là:

Price(Yes) = e^(0/100) / (e^(0/100) + e^(0/100)) = 0.5  (50%)

Sau khi có người mua 20 cổ phần Yes, ta có:

q_yes = 20, q_no = 0

Price(Yes) = e^(20/100) / (e^(20/100) + e^(0/100)) ≈ 0.55  (55%)

Vậy chỉ sau một giao dịch, giá market của cửa Yes đã nhích từ 50% lên 55%, thể hiện niềm tin thị trường tăng vào khả năng Halley thắng.

Vì sao LMSR khuyến khích tiết lộ thông tin thật? 

• Cơ chế giá tăng dần: Ai mua trước được giá rẻ, người sau phải trả giá cao.
• Lợi ích cho người có thông tin thật: Mua sớm để khóa giá thấp và chốt lời khi thị trường điều chỉnh.
• Chi phí cho người đặt sai: Càng mua nhiều càng đắt, sự kiện không xảy ra thì lỗ nặng.
• Phân phối lợi nhuận: Tiền lỗ của người cược sai chuyển sang cho người cược đúng.
• Động lực hành vi: Nói dối tốn kém, nói thật đúng lúc thì có lợi nhuận.

Cơ chế khuyến khích để tăng thanh khoản

Vì sao thanh khoản thấp xảy ra? 

• Chủ đề thị trường không hấp dẫn hoặc ít người biết đến: Khi sự kiện không thu hút sự quan tâm, ít người có động lực tham gia đặt cược, dẫn đến khối lượng giao dịch thấp.
• Người có thông tin không tham gia do lo ngại rủi ro: Dù có thông tin hoặc hiểu biết tốt, một số người vẫn chọn chỉ quan sát thay vì giao dịch, do e ngại thua lỗ hoặc không tin tưởng vào cơ chế thị trường.
• Thị trường mới mở chưa có người tạo lập (mồi thanh khoản): Khi chưa có ai giao dịch trước, mọi người có xu hướng chờ đợi người khác ra tay. Sự chần chừ này khiến thị trường rơi vào tình trạng không có giao dịch ban đầu.
• Xác suất sự kiện quá cao hoặc quá thấp: Với các kèo có xác suất gần như chắc chắn (>90%) hoặc gần như không thể xảy ra (<10%), lợi nhuận kỳ vọng nhỏ khiến nhà đầu tư không mặn mà tham gia.
• Vòng luẩn quẩn của thanh khoản thấp: Thị trường vắng vẻ khiến người mới không thấy hấp dẫn, từ đó càng ít người tham gia, làm thanh khoản ngày càng giảm.

Cách khuyến khích nhà cung cấp thanh khoản

Để khắc phục, nhiều nền tảng đưa ra cơ chế thưởng thêm cho người cung cấp thanh khoản (liquidity providers). Hiểu nôm na, sàn sẽ bỏ tiền túi hoặc chia sẻ phí để trả công cho những ai chịu khó đặt lệnh hai phía (mua/bán) giữ cho thị trường luôn có độ sâu. 

Có vài cách phổ biến đó là: 

• Hoàn phí giao dịch hoặc thưởng bằng token: Ví dụ, người tạo thị trường được hoàn lại một phần phí mỗi khi lệnh họ đặt được khớp, hoặc nhận token của dự án như một phần thưởng.
• Trợ cấp trực tiếp bằng quỹ dự án: Sàn có thể trích một ngân sách, định kỳ trả thưởng cho top những người tạo thanh khoản nhiều nhất (dựa trên khối lượng hoặc thời gian họ đặt lệnh).
• Chương trình “liquidity mining”: Nếu là dự án blockchain, có thể phân phối token quản trị cho người cung cấp thanh khoản như một hình thức mining.

Mục tiêu chung của các cách này là bù đắp rủi ro và chi phí cơ hội cho các nhà tạo lập thị trường, khiến họ hứng thú rải lệnh dày hơn. Khi được khuyến khích, nhiều người sẽ tham gia đặt lệnh hai chiều, giúp thu hẹp spread và tăng volume, tức là thanh khoản cải thiện đáng kể.

Chương trình thưởng của Polymarket

• Phí giao dịch: thu 2% trên tiền thắng cược, dùng làm quỹ thưởng.
• Cách tính thưởng: dựa trên độ gần giá thị trường và quy mô lệnh, phân phối USDC hàng ngày cho ví cung cấp thanh khoản.
• Quy mô khuyến khích: chi hơn 3 triệu USDC giúp thanh khoản cải thiện, spread mua/bán nhỏ, giao dịch lớn không trượt giá nhiều.
• Hoạt động bổ sung: Thi giao dịch, thưởng theo PnL hoặc volume để hút thêm vốn.

Nhận định cá nhân

Nhìn chung, mình đánh giá thị trường dự đoán là một ý tưởng cực kỳ hay ho và đầy tiềm năng trong thời đại số. Nó kết hợp tinh tế giữa game theory và công nghệ để giải một bài toán muôn thuở: “Dự báo tương lai chính xác hơn”. 

Cá nhân mình cho rằng trong tương lai mọi sự kiện đều có thể đặt cược và cho ra dự đoán tập thể đáng tin cậy hơn cả các chuyên gia. Như câu chuyện Polymarket dự đoán bầu cử chính xác, điều đó cho thấy “trí tuệ đám đông có động lực” thật sự lợi hại. 

Điều đáng lo ngại nhất về thị trường dự đoán có lẽ là rào cản pháp lý. Nhiều nơi vẫn xem đây là đánh bạc và cấm đoán. Để thị trường dự đoán phát huy hết tiềm năng, cần có khung pháp lý rõ ràng hơn để hợp thức hóa những thị trường “sự thật” này, ít nhất cho các sự kiện hữu ích (bầu cử, kinh tế, khoa học…).

Bên cạnh đó, giáo dục cộng đồng cũng quan trọng. Nhiều anh em còn chưa hiểu prediction market là gì, nhầm lẫn với cá cược thể thao đơn thuần. Cần chỉ ra được giá trị xã hội của thị trường dự đoán (như giúp tập hợp thông tin phân tán, hỗ trợ ra quyết định). Khi mọi người thấy nó không chỉ là trò đỏ đen mà còn có ích, họ sẽ ủng hộ hơn.

Nếu giải quyết được các bài toán trên, thị trường dự đoán có thể trở thành “chợ thông tin” sôi động, anh em vừa giải trí kiếm tiền, vừa đóng góp vào việc dự đoán tương lai chính xác hơn. 

Anh em nghĩ sao? Liệu một ngày nào đó chúng ta sẽ ra quyết định xã hội dựa trên kết quả những thị trường dự đoán thay vì các cuộc thăm dò ý kiến khô khan? Riêng mình, mình khá lạc quan rằng điều đó có thể thành hiện thực khi mà “sự thật” đang và sẽ luôn có giá trên thị trường.