Tư duy và chiến lược cho người mới tham gia crypto

Thị trường crypto vẫn đang trong giai đoạn sơ khai, nên khung pháp lý còn chưa hoàn thiện và biến động giá của các đồng token thường rất mạnh. Vì vậy, việc tham gia thị trường này không phù hợp với những ai có tâm lý yếu hoặc thiếu kỷ luật.

Trong bài viết này, Block24 sẽ giúp anh em trang bị những kiến thức và tư duy cần thiết trước khi bước chân vào thế giới crypto. Cùng bắt đầu nhé!

Học cách độc lập suy nghĩ trong Crypto

Căn bệnh niềm tin vay mượn

Một sai lầm phổ biến của người mới là mắc “căn bệnh niềm tin vay mượn”, tức là tin theo nhận định của người khác một cách mù quáng mà không tự hiểu rõ căn cứ. Ví dụ, anh em nghe bạn bè đồn rằng token XYZ chắc chắn tăng mạnh, “buy the dip”,... thế là vội mua vào chỉ vì thông tin từ người khác mà không có sự tự kiểm chứng. 

Một trader giỏi hiểu rằng không thể làm giàu dựa trên thông tin và niềm tin của người khác. Họ biết tự nghiên cứu để hình thành niềm tin của chính mình. Mỗi người phải tự rút ra bài học từ trải nghiệm của bản thân chứ không thể đơn thuần chỉ nghe và học lóm kinh nghiệm người khác.

Tạo tư duy độc lập

Muốn tồn tại và phát triển trong trading, anh em cần tư duy độc lập. Điều này nghĩa là tự mình phân tích, tự ra quyết định, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào lời khuyên người khác. Tư duy độc lập cho phép mỗi trader tìm ra phong cách và chiến thuật phù hợp với chính mình. 

Tư duy độc lập không có nghĩa là bỏ qua ý kiến mọi người, mà là biết chọn lọc và tự kiểm chứng những thông tin tiếp nhận. Khi có tư duy độc lập, anh em sẽ không bị FOMO (sợ bỏ lỡ) khi thấy đám đông nhảy vào một coin nào đó, cũng không hoảng loạn bán tháo chỉ vì người khác bi quan. 

Thay vào đó, anh em cân nhắc dựa trên hiểu biết và kế hoạch của chính mình. Điều này cực kỳ quan trọng bởi thị trường luôn thay đổi, nếu tư duy của mình chỉ là bản sao của đám đông, lợi thế cạnh tranh sẽ bằng 0. Ngược lại, tư duy độc lập giúp anh em đi trước một bước, thấy được những cơ hội (và cả rủi ro) mà đám đông bỏ lỡ.

Tư duy chuỗi sự kiện

Bên cạnh độc lập, trader cũng cần rèn luyện “tư duy chuỗi sự kiện”, hiểu đơn giản là biết nhìn sự việc trong mối liên kết nhân quả, nhiều tầng nấc thay vì chỉ nhìn hiện tượng bề mặt. 

Kiểu suy nghĩ theo chuỗi như chơi cờ vậy, luôn nghĩ trước vài bước. Điều này đòi hỏi anh em phải cập nhật kiến thức liên tục và rèn luyện khả năng phân tích kịch bản, nhưng một khi thành thói quen, nó sẽ trở thành lợi thế lớn khi ra quyết định.

Đọc nhiều hơn và đọc chọn lọc hơn

Tránh hiệu ứng tiếng vang

Hiệu ứng “buồng vang” khiến chúng ta chỉ nghe những gì ta muốn nghe, dễ dẫn đến nhận thức lệch lạc. Trong thời đại mạng xã hội, rất dễ rơi vào vòng lặp thông tin khép kín. Tức là, anh em tham gia các nhóm mà mọi người đều có quan điểm giống nhau, thuật toán sẽ liên tục đề xuất những nội dung củng cố thêm niềm tin sẵn có của anh em. Dần dần, anh em mất đi cơ hội nghe ý kiến trái chiều. 

Điều này cực kỳ nguy hiểm cho traderm, nó làm mình chủ quan và không thấy được rủi ro. Ví dụ, anh em chỉ đọc những bài “shill” một đồng coin nào đó, toàn tin tốt, thì sẽ bỏ qua các cảnh báo ngược lại. Đến khi thị trường xoay chiều là trở tay không kịp.

Để tránh hiệu ứng tiếng vang, anh em nên chủ động đọc đa dạng nguồn thông tin. Nếu thường đọc các nhận định tăng giá, hãy tìm đọc thêm các phân tích ngược lại (dù có thể trái quan điểm của mình). 

Tìm đọc các bài viết “độc lạ”

Bên cạnh việc đọc nhiều nguồn, mình khuyến khích anh em đọc cả những thứ “độc lạ”, tức là những chủ đề ngoài vùng hiểu biết quen thuộc. Điều này nghe có vẻ không liên quan trực tiếp đến trading, nhưng thực ra cực kỳ hữu ích để kích thích sáng tạo và tư duy đa chiều. 

Những bài viết “độc lạ” có thể là một nghiên cứu khoa học, một bài viết về lịch sử kinh tế, hay thậm chí một cuốn tiểu thuyết kinh điển. Khi anh em đọc về các lĩnh vực khác, não bộ sẽ nảy ra những liên tưởng mới mẻ, có khi áp dụng ngược lại vào trading crypto. Ví dụ, đọc về tâm lý học đám đông giúp anh em hiểu thêm hành vi thị trường, đọc về địa chính trị giúp dự đoán được phần nào tác động đến giá dầu, giá vàng…

Hiệu ứng cộng dồn của việc đọc

Đọc sách báo không đem lại kết quả tức thì như một lệnh giao dịch, nhưng về lâu dài nó có hiệu ứng cộng dồn vô cùng mạnh mẽ. Kiến thức tích lũy qua mỗi trang sách sẽ tích tụ dần theo thời gian và tạo nên lợi thế tri thức cho anh em. 

Hiệu ứng cộng dồn thể hiện rõ nhất khi thị trường biến động mạnh. Lúc đó, những trader đọc nhiều sẽ bình tĩnh phân tích dựa trên kiến thức đã gom góp bấy lâu: họ nhớ lại lịch sử những lần sụp đổ trước, họ đối chiếu số liệu vĩ mô, họ rà soát tin tức đa chiều... Ngược lại, người ít đọc sẽ dễ hoang mang, thiếu thông tin để xử lý và có thể hành động sai lầm. 

Lời khuyên là hãy xây dựng thói quen đọc hàng ngày. Đọc báo cáo phân tích, đọc tin tài chính quốc tế, đọc sách về kinh tế... Mỗi thứ cho anh em thêm một mảnh ghép. Dần dần bức tranh thị trường trong đầu sẽ hoàn thiện hơn, giúp mình nhìn xa hơn và tự tin hơn khi giao dịch.

Hãy viết nhiều hơn

Viết là cách soi chiếu và sắp xếp lại tư duy, giúp trader hiểu rõ hơn cách mình suy nghĩ và ra quyết định. Nếu đọc là hấp thu kiến thức thì viết là quá trình giải phóng và hệ thống hóa chúng. 

Khi viết, trader buộc phải diễn đạt mạch lạc, nhờ đó nhận ra những điểm còn mơ hồ hoặc thiếu logic trong lập luận. Viết nhật ký giao dịch, blog hay ghi chú phân tích giúp tăng khả năng ghi nhớ, phát hiện lỗi tư duy và rèn luyện tính kỷ luật.

Viết thường xuyên còn giúp não bộ “lập trình” để tự động tìm kiếm cơ hội đầu tư. Khi tập trung viết về một chủ đề, tâm trí sẽ duy trì suy nghĩ và liên tục kết nối thông tin mới liên quan đến lĩnh vực đó. 

Nhờ vậy, trader trở nên nhạy bén hơn trong việc phát hiện tín hiệu thị trường và tránh bẫy rủi ro. Ngoài ra, chia sẻ bài viết còn mang lại phản hồi quý giá từ cộng đồng, giúp mở rộng góc nhìn và hoàn thiện tư duy đầu tư. Càng viết nhiều, tư duy càng sắc bén và hệ thống hơn.

Học cách dùng dữ liệu

Sự trưởng thành của một trader bắt đầu khi họ chuyển từ ra quyết định cảm tính sang tư duy định lượng, dựa trên dữ liệu và phân tích khách quan thay vì cảm xúc, tin đồn hay linh cảm. 

Thay vì “cảm thấy token này có thể mua được”, trader học cách xem xét các chỉ số như marketcap, kiểm tra biểu đồ, thông tin dự án, backtest chiến lược để xác thực giả thuyết. Cách làm này giúp giảm thiên kiến, đo lường rủi ro chính xác hơn và tránh những quyết định liều lĩnh. 

Tư duy định lượng không đòi hỏi phải giỏi toán, mà là thói quen kiểm chứng mọi niềm tin bằng con số thực tế, biết tự đặt câu hỏi để khai thác dữ liệu cho đúng..

Học cách lập trình

Học lập trình mang lại cho trader lợi thế lớn trong thời đại công nghệ, khi phần lớn giao dịch trên thị trường tài chính hiện nay được thực hiện bởi thuật toán. Việc biết code, giúp trader tự động hóa quy trình, sàng lọc token, backtest chiến lược, phân tích dữ liệu nâng cao và giảm thiểu sai sót do cảm xúc. 

Ngoài hiệu quả thực tế, lập trình còn rèn luyện tư duy có cấu trúc, tức là khả năng suy nghĩ logic, chia nhỏ vấn đề, đặt ra quy tắc rõ ràng và nhất quán trong hành động, tương tự cách viết một chương trình. 

Một trader học lập trình sẽ dần hình thành thói quen tư duy logic, kiểm thử và cải tiến liên tục. Đây là những phẩm chất then chốt để xây dựng hệ thống giao dịch hiệu quả và tiến bộ bền vững trong thị trường đầy biến động.

Học cách giao dịch

• Mở rộng định nghĩa thị trường: Thị trường không chỉ là bảng giá xanh đỏ mà là tổng hòa của các yếu tố kinh tế, chính trị, tâm lý và xã hội. Hiểu đúng bản chất thị trường giúp trader nhận ra mọi biến động xung quanh. Khi có góc nhìn toàn cảnh, anh em sẽ thấy được sự liên kết giữa các thị trường và ra quyết định sáng suốt hơn.
• Trải nghiệm để tìm lợi thế cá nhân: Mỗi trader đều có lợi thế riêng, có thể đến từ chuyên môn, tính cách hoặc kỹ năng đặc biệt. Lợi thế này không thể tự nhiên mà có, mà phải được phát hiện qua quá trình trải nghiệm thực tế. Hãy thử nhiều phương pháp và loại tài sản khác nhau với quy mô nhỏ để hiểu rõ bản thân hợp với phong cách giao dịch nào nhất, từ đó xây dựng chiến lược phù hợp.
• Thích nghi dài hạn để tồn tại: Thị trường luôn thay đổi, vì vậy không có chiến lược nào hiệu quả mãi mãi. Trader cần liên tục học hỏi, cập nhật thông tin và linh hoạt điều chỉnh cách tiếp cận. Biết khi nào nên giảm khối lượng, tạm ngừng giao dịch hay thử phương pháp mới là kỹ năng sống còn. Quan trọng nhất là bảo toàn vốn và giữ vững tâm lý, bởi trong trading, người tồn tại lâu nhất mới là người chiến thắng.

Tâm lý giao dịch

Nhận diện cảm xúc

Tâm lý có lẽ là yếu tố khó rèn luyện nhất nhưng lại quyết định thành bại trong trading. Thị trường chính là một “cỗ máy” tạo ra đủ loại cảm xúc: Tham lam khi lãi, sợ hãi khi lỗ, hy vọng, tuyệt vọng, hưng phấn, chán nản… Để giao dịch tốt, anh em phải nhận diện và quản lý được cảm xúc của mình. 

Các chuyên gia tâm lý giao dịch đều cho rằng thành công đến từ việc thấu hiểu bản thân chứ không phải thị trường. Mark Douglas, tác giả “Trading in the Zone”, từng nói rằng: “Chiến thắng đến từ việc làm chủ tư duy và không để thị trường chi phối cảm xúc”. Ông nhấn mạnh trader giỏi có một “cấu trúc tâm lý” đặc biệt giúp họ không sợ hãi cũng không liều lĩnh quá mức. 

Mỗi người chúng ta có điểm yếu tâm lý riêng, có người hay sợ hãi, có người nóng vội,... Do đó hãy thành thật nhận diện chúng. Khi đã biết rõ “kẻ thù bên trong”, anh em mới có thể lập kế hoạch rèn luyện để khắc phục.

Xây kỷ luật hệ thống

Kỷ luật trong trading nghĩa là tuân thủ một hệ thống nguyên tắc đã đề ra, bất chấp cảm xúc đang mách bảo điều ngược lại. Đây là thử thách cực khó vì cảm xúc con người rất mạnh. Nhưng nếu không có kỷ luật, sớm muộn anh em cũng trả giá bằng tiền bạc. 

Một chiến lược dù hay đến đâu mà anh em không kỷ luật tuân thủ thì cũng vô nghĩa. Ví dụ, kế hoạch đề ra cắt lỗ ở mức -5%, nhưng khi đến mức đó anh em lại do dự không bán vì hy vọng giá hồi, thường kết cục lỗ sẽ nặng thêm. Ngược lại, nhiều người có kế hoạch chốt lời +10% nhưng vừa thấy +3% đã vội bán vì sợ mất thành quả, kết quả lãi ít và bỏ lỡ xu hướng lớn.

Xây dựng kỷ luật hệ thống bắt đầu từ việc có một hệ thống giao dịch rõ ràng: Vào lệnh khi nào, thoát lệnh khi nào, quản lý vốn ra sao... Tất cả nên được viết ra và “quán triệt” trước khi giao dịch. Khi kế hoạch đã rõ, việc của anh em là tuân thủ một cách máy móc. 

Một khía cạnh khác của kỷ luật là kiên trì và nhất quán với phương pháp của mình. Thị trường có lúc thuận lợi, lúc khó khăn, nhưng nếu hệ thống của anh em đã được chứng minh hiệu quả về dài hạn, hãy kỷ luật theo nó, đừng bỏ giữa chừng chỉ vì vài lệnh thua liên tiếp. 

Tất nhiên, vẫn phải đánh giá định kỳ xem hệ thống có cần cải thiện không. Nhưng tránh nhảy phương pháp xoành xoạch chỉ vì cảm xúc dao động. Kỷ luật hệ thống còn thể hiện ở chỗ, dù thắng hay thua, anh em cũng đều tuân thủ đúng quy trình.

Kết luận

Tóm lại, thị trường tài chính là một “đấu trường” khắc nghiệt nhưng cũng đầy cơ hội cho những ai biết rèn luyện toàn diện. Thay vì chạy theo mẹo làm giàu nhanh hay copy lệnh của người khác, anh em nên đầu tư vào bản thân, đây mới là khoản đầu tư sinh lời cao nhất. 

Từ việc rèn tư duy độc lập, tích lũy kiến thức qua đọc và viết, đến việc học kỹ năng cứng như phân tích dữ liệu, lập trình, rồi trau dồi tâm lý và xây dựng mạng lưới quan hệ... tất cả những điều này đều nhằm biến anh em thành một trader “có hạng”, vững vàng và khác biệt giữa đám đông.

Tất nhiên, hành trình này không hề dễ dàng và không có đích đến cuối cùng, bởi kiến thức là vô tận, thị trường luôn đổi mới, và bản thân ta cũng phải liên tục học tập. Nhưng chính nhờ vậy mà những ai kiên trì sẽ gặt hái quả ngọt. Một trader được trang bị tư duy phản biện sắc bén, kiến thức sâu rộng, kỷ luật thép và mạng lưới hỗ trợ tốt sẽ có khả năng thích ứng và tìm lợi nhuận trong hầu hết mọi hoàn cảnh. Ngược lại, kẻ chỉ biết sao chép sẽ sớm bị đào thải khi môi trường thay đổi.

Lưu ý: Nội dung bên trên không phải là lời khuyên đầu tư. Anh em chỉ nên tham khảo và tự mình tìm hiểu kỹ trước khi quyết định xuống tiền. Hãy là nhà đầu tư có trách nhiệm với tài sản của mình, chúc anh em thành công!