Liệu DEXs có thể thay thế CEXs hoàn toàn trong tương lai?

Năm 2025 đánh dấu bước ngoặt lớn trong cuộc đua giữa CEX và DEX. Sau nhiều năm bị xem là lựa chọn thứ yếu vì tốc độ và thanh khoản kém, DEXs giờ đã tiến sát CEX nhờ sự xuất hiện của các nền tảng như Hyperliquid, Paradex và Lighter. Khoảng cách về trải nghiệm, chi phí và hạ tầng ngày càng thu hẹp, khiến câu hỏi “Liệu DEXs có thể thay thế CEXs?” không còn mang tính giả thuyết, mà trở thành một chủ đề thực sự nghiêm túc. Chủ đề này đã được bàn luận chuyên sâu trong một bài viết của kênh A1 Research (@a1research) trên X. Hãy cùng Block24 tìm hiểu chi tiết nhé.

Quá trình tiến hóa của DEX qua từng chu kỳ

Theo A1 Research, hành trình phát triển của các DEX là một quá trình tiến hóa qua từng chu kỳ thị trường, mỗi giai đoạn đều thu hẹp dần khoảng cách với CEX:

• 2017-2018: Giai đoạn thử nghiệm. Các DEX đầu tiên như EtherDelta hoạt động trực tiếp trên Ethereum L1, giao dịch chậm, phí cao, UI sơ khai và thanh khoản gần như không có. Trong khi đó, Binance nổi lên với tốc độ và trải nghiệm mượt mà, nhanh chóng thống trị toàn bộ thị trường.
• 2020: Kỷ nguyên DeFi Summer. Uniswap và mô hình AMM (Automated Market Maker) mở ra đột phá đầu tiên, cho phép giao dịch permissionless (không cần cấp phép) mà không cần order book. Tuy nhiên, phí gas cao và trải nghiệm sử dụng kém khiến phần lớn trader vẫn trung thành với CEX.
• 2022: Hậu khủng hoảng FTX. Sự sụp đổ của FTX khiến niềm tin vào CEX lung lay, dòng tiền tạm thời chuyển sang DEX như Uniswap và dYdX. Song, các rào cản như UX kém, thanh khoản phân mảnh và thiếu fiat ramp (cổng chuyển đổi fiat sang crypto) khiến phần lớn người dùng nhanh chóng quay lại CEX.
• 2025: Điểm bùng nổ. Hạ tầng blockchain đã đủ mạnh để DEX cạnh tranh thực sự với CEX. Các nền tảng perp DEX như Hyperliquid, Aster, Lighter đang đưa mô hình onchain CLOB (Central Limit Order Book) vào thực tế, đạt tốc độ và độ trễ gần như tương đương CEX. DEXs không còn là giải pháp thay thế, mà trở thành đối thủ trực tiếp trong thị trường giao dịch toàn cầu.

DEX đang thu hẹp khoảng cách với CEX

Theo thống kê được A1 Research tổng hợp, DEXs đang ghi nhận tốc độ tăng trưởng mạnh nhất kể từ sau DeFi Summer 2020. Trong quý 3 năm 2025, thị phần giao dịch spot của DEXs đã tăng từ 10.5% lên 19%, trong khi mảng perpetuals cũng nhảy từ 4.9% lên 13.3%.

Khối lượng giao dịch spot đạt tới 1.43 nghìn tỷ USD, tăng 43.6% so với quý trước, và TVL toàn DeFi cán mốc 157 tỷ USD, trong đó hơn một nửa đến từ các giao thức DEX. Con số này cho thấy xu hướng dịch chuyển thanh khoản từ off-chain sang on-chain đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt khi người dùng và tổ chức ngày càng ưa chuộng giao dịch minh bạch, self-custody và không phụ thuộc bên trung gian.

Tác giả bài viết nhận định rằng dù CEXs vẫn chiếm ưu thế về thanh khoản tổng thể, nhưng đà tăng trưởng của DEXs lại mang tính cấu trúc chứ không chỉ là hiệu ứng ngắn hạn. Khi hạ tầng ngày càng ổn định và phí giao dịch giảm, tỷ trọng on-chain volume có khả năng tiếp tục tăng nhanh trong các quý tới. Từ đó đặt nền móng cho một giai đoạn cân bằng mới giữa hai mô hình giao dịch, on-chain và off-chain.

Sự trỗi dậy của CLOB DEXs và bước nhảy vọt công nghệ

Theo A1 Research, sự xuất hiện của CLOB DEXs (Central Limit Order Book DEXs: các DEX sử dụng mô hình sổ lệnh tập trung giống CEX truyền thống) là yếu tố then chốt giúp thị trường phi tập trung bước sang giai đoạn cạnh tranh trực tiếp với CEX. Trước đây, hầu hết các DEX đều dựa trên mô hình AMM (Automated Market Maker), tuy đơn giản và permissionless, nhưng kém hiệu quả về thanh khoản và không phù hợp với giao dịch chuyên nghiệp.

CLOB DEXs đã thay đổi điều đó bằng cách tái hiện cấu trúc order book truyền thống trên blockchain, các nền tảng như Hyperliquid, Paradex, Lighter mang lại tốc độ xử lý dưới 100 mili-giây, spread hẹp, phí cực thấp và UX/UI ngang tầm Binance. Một số còn ứng dụng mô hình off-chain order matching, on-chain settlement, nhằm cân bằng giữa hiệu suất và tính minh bạch.

Điểm đáng chú ý là CLOB DEXs không chỉ sao chép CEX, mà còn cải thiện bản chất của giao dịch on-chain: người dùng tự lưu ký tài sản, mọi khớp lệnh đều minh bạch, không thể bị thao túng hay front-run bởi bên quản lý sàn.

Như A1 Research nhận định, “CLOB chính là cầu nối cuối cùng, nơi DEX đạt đến chất lượng của CEX nhưng vẫn giữ được tinh thần phi tập trung.” Đây là bước tiến công nghệ giúp DEX không còn bị giới hạn bởi triết lý “phi tập trung là chậm chạp”, mà trở thành lựa chọn thực tế cho cả trader cá nhân lẫn tổ chức.

Ngoài ra, điểm khác biệt giữa DEX và CEX không còn chỉ nằm ở triết lý phi tập trung, mà đã mở rộng sang mô hình kinh tế, bảo mật và hiệu suất vận hành. Ba yếu tố đang giúp DEX trở thành đối thủ thực sự của CEX đó là:

1. Decentralization + UX được nâng cấp: DEXs thế hệ mới cho phép người dùng giao dịch nhanh, mượt mà và trực quan như CEX, nhưng vẫn tự quản lý tài sản (self-custody). Điều này giúp loại bỏ rủi ro mất mát do lỗi hệ thống hoặc sàn phá sản (vấn đề từng gây chấn động trong sự kiện FTX).
2. Zero-fee Models (mô hình phí 0 đồng): Các nền tảng như Paradex và Lighter đang thử nghiệm cơ chế PFOF (Payment for Order Flow) và RPI (Rebate Per Interaction), cho phép người dùng giao dịch miễn phí hoặc thậm chí nhận hoàn phí. Đây là lợi thế cạnh tranh đáng kể so với CEX, nơi phí giao dịch vẫn chiếm phần lớn doanh thu.
3. Security & Market Fairness: Trong sự kiện biến động dữ dội ngày 9-10/10/2025 (BTC giảm 20K giá, altcoin đột ngột giảm sốc), khi nhiều CEX gặp lỗi khớp lệnh hoặc ngừng giao dịch, các DEX như Hyperliquid vẫn vận hành ổn định. Theo A1 Research, đây là minh chứng cho thấy kiến trúc phi tập trung không chỉ an toàn hơn, mà còn đáng tin cậy hơn trong điều kiện thị trường xấu.

DEX mở rộng toàn cầu nhưng không đồng đều

A1 Research cho biết, dù DEXs đang tăng trưởng mạnh trên toàn cầu, tốc độ và mô hình sử dụng lại khác biệt rõ rệt giữa các khu vực:

• Châu Á – Thái Bình Dương (APAC) hiện là khu vực tăng trưởng nhanh nhất, với khối lượng giao dịch DEX tăng gần 70% so với cùng kỳ năm trước. Các trader ở Hàn Quốc, Việt Nam, Indonesia và Ấn Độ dẫn đầu nhờ mức độ chấp nhận self-custody cao và hệ sinh thái DeFi năng động.
• Châu Phi và Mỹ Latinh nổi bật với giao dịch quy mô nhỏ, phí thấp, nhờ stablecoin và mạng L2 giúp giảm chi phí on-chain. DEX trở thành công cụ thực tế để tiếp cận tài chính phi tập trung ở các khu vực thiếu dịch vụ ngân hàng truyền thống.
• Bắc Mỹ và châu Âu vẫn chiếm phần lớn thanh khoản tổ chức, nơi các quỹ và market maker chuyển dần sang mô hình hybrid, sử dụng CEX để nạp rút fiat, nhưng thực hiện giao dịch chính trên DEX để đảm bảo minh bạch và bảo mật.

Điều đó cho thấy DEX adoption (sự chấp nhận và sử dụng rộng rãi DEX) không chỉ là phong trào nhỏ lẻ, mà đang lan sang tầng lớp chuyên nghiệp và thể chế. CEX vẫn đóng vai trò cửa ngõ pháp lý, nhưng phần execution (nơi giao dịch thật diễn ra) đang dần chuyển sang on-chain.

Cách phân bố này phản ánh quy luật tự nhiên: khi hạ tầng đã sẵn sàng và niềm tin được khôi phục, dòng thanh khoản sẽ tự tìm đến nơi minh bạch hơn.

Tác động dài hạn và hướng đi sắp tới

Tác giả bài viết nhận định rằng cuộc cạnh tranh giữa CEX và DEX sẽ không kết thúc bằng việc một bên “giết chết” bên kia, mà bằng sự tái cấu trúc toàn bộ hệ sinh thái giao dịch crypto. Mỗi mô hình sẽ giữ một vai trò riêng, cùng tồn tại và bổ trợ cho nhau trong dài hạn.

CEXs vẫn có lợi thế trong thu hút và hỗ trợ người dùng mới, cung cấp fiat ramp, bảo hiểm và pháp lý, đặc biệt ở các thị trường được quản lý chặt. Trong khi đó, DEXs dần trở thành lớp thực thi cốt lõi (execution layer) nhờ khả năng minh bạch, bảo mật và chống kiểm duyệt, là những giá trị mà blockchain hướng tới từ đầu.

A1 Research dự báo 3 xu hướng chính sẽ định hình giai đoạn tiếp theo:

• Onchain Dark Pools: các giao thức cho phép khớp lệnh ẩn danh, ngăn front-run (một hành vi gian lận giao dịch) và bảo vệ chiến lược giao dịch của tổ chức.
• Composability & DeFi Integration: DEXs sẽ tích hợp sâu hơn với lending, yield, derivatives và các sản phẩm tài chính phái sinh khác, tạo ra chuỗi thanh khoản xuyên ứng dụng.
• Regulatory Sandboxes: một số quốc gia như Singapore và Nhật Bản đang thử nghiệm khung pháp lý riêng cho DeFi, mở đường cho mô hình DEX được công nhận chính thức.

Nhìn chung, DEXs sẽ không thay thế hoàn toàn CEXs, nhưng sẽ chiếm lĩnh phần cốt lõi của hoạt động giao dịch toàn cầu. Khi người dùng ưu tiên tự quản lý tài sản và tìm kiếm sự minh bạch, on-chain trading không chỉ là xu hướng, mà là định hướng tất yếu của thị trường crypto trong những năm tới.

A1 Research nhận định rằng nếu đà phát triển này tiếp tục diễn ra, DEX có thể chiếm 50% thị phần giao dịch spot và perp vào năm 2027. Nhưng dù tỷ lệ cụ thể thế nào thì thông điệp quan trọng nhất là: CEX sẽ không biến mất, nhưng tương lai của giao dịch crypto chắc chắn nằm on-chain.

Lưu ý: Nội dung bên trên không phải là lời khuyên đầu tư. Anh em chỉ nên tham khảo và tự mình tìm hiểu kỹ trước khi quyết định xuống tiền. Hãy là nhà đầu tư có trách nhiệm với tài sản của mình, chúc anh em thành công!